Fitarihanteny 1 Petera

 

Ny Epistily 1 Petera

Ny Lalan’ny Hazofijaliana

Fitarihanteny momba ny Epistily

Ny Mahaza-dehibe ny Epistily

Manana ny toerany sy lanjany manbokana eo amin’ny finoana kristiana ity epistily ity. Nolazain’ny mpikaroka fa “ity no resumé-n’ny finoana kristiana sy ny fitondrantena kristiana mazava indrindra”. Martin Lotera dia nilaza fa “ity no epistily manankaja indrindra ao amin’ny Testamenta Vaovao ka mitovitovy lenta amin’ny Romana sy ny Filazantsaran’i Jaona”. Nolazainy koa fa hita ao amin’ny epistily daholo ireo zavatra tokony ho fantatry ny Kristiana rehetra.

Ny Mpanoratra sy ny Nanoratana

Petera iray tamin’ireo apôstôlin’i Jesosy Kristy no nanoratra ny epistily ary tsy tokony hampisalasala izany (1 Pet. 1:1). Ity epistily ity izany dia taratasy nalefa ho an’ireo fiangonana tany “Ponto, Galatia, Kapadokia, Asia sy Bitynia, dia olom-boafidy (1 Pet. 1:1). Ireo tanàna ireo dia tany amin’ny faritra ngezabe tany Azia Minora, izay any amin’ny faritr’i Torkia ankehitriny. Ny ankamaroan’ireo tanàna tany Azia Minora indrindra ireo tany andrefana dia nahitana ireo tempoly naorina ho an’i amperora Agustus. Ireo tanàna ireo dia nanjakan’ny kolontsaina greko-romana. Ny Amperora dia noheverina ho sady mpanjaka no andriamanitra. Ity faritri’i Azia Minora ity dia lasa berceu nahaterahan’ireo olo-malazan’ny finoana kristiana: Aquilla vadin’i Prsicilla (Asa 18:2), Marcio, Aquilla mpandika teny…

Ireo Kristiana nanoratany ny epistily dia volazan’i Petera fa: amin’ny Grika parepidemoi = “vahiny” (1:1) sy paroikoi= “mpivahiny, mpandalo” (2:1). Ireo filazana ny kristiana ireo ho “vahiny sy mpivahiny” dia sady azo raisina ara-bakiteny ary azo raisina ho amin’ny hevitra métaphorique. Ireo Kristiana ireo dia Jiosy izay niely patrana tany amin’ireo firenena maro voalaza etsy ambony. Ny loharano nahatonga ireo kristiana ireo dia ny fitoriana lehibe tao Jerosalema tamin’ny androan’ny Pentekosta voalohany. Ny telo amin’ireo fiangonana voatonona eto (Ponto, Kapadokia ary Azia) dia voalaza fa nanatrika tao Jerosalema tamin’io fotoana io (Asa 2:9–11). Ireo kristiana nanatrika teo no heverina fa nitondra ny filazantsara tany Azia sy nanorina ireo fiangonana ireo.

Fotoana sy Toerana Nanoratana

Ny hoe “Babilôna” izay voalaza ao amin’ny 5:13 dia manondro an’i Roma (jereo koa ny Apo. 16:19; 17:5; 18:2). Raisin’i Petera ho toy ny vahoakan’Andriamanitra lasa babo sy miely patrana ireo Kristiana (1:1, 17; 2:9–11). Tany Babilôna fahizay no nahababao ny Zanak’Israely izay nipetrahany ho “vahiny sy mpivahiny” nandritra ny taona maro. Ambaran’i Petera eto koa anefa izy koa dia “vahiny” any am-pielezana toy ireo Kristiana hafa rehetra.

Ireo Rain’ny Fiangonana dia samy nilaza fa maty maritiora tany Roma i Petera sy Paoly (Eusebius, Papias, Origène). Tamin’ny faramparan’ny fiainany no nipetrahan’i Petera tany Roma. Ny fotoana nanoratan’i Petera ity taratasy ity dia taorian’ny nivoahan’i Paoly ny fonja tamin’ny nigadrany voalohany tamin’ny taona 62 AD. Tamin’ity fotoana ity ihany koa no nanombohan’ny fanenjehana mamaivay ny Kristiana nataon’ny Neron. Manodidina ny taona 63 AD izany no nanoratana ny epistily 1 Petera.

Votoatin’ny Epistily

1. Ny Apostolin’ny Jiosy miarahaba ireo Jiosy amin’ny alalan’ny Fitahiana (1:1–2)

Fanaon’ny Fiangonana voalohany ny miarahaba dia mirary fifaliana ny fiangonana anoratana. Tononin’i Petera honan’ireo fiangonana ireo ny fahasoavana sy fiadanana. Ao anatin’ny ady sy fanenjehana ireo Kristiana ireo ka tena ilainy ny fiadanana. Tsapan’i Petera tsara izany satria any Roma izy no nanoratra ary ny amperora Neron no nitondra. Ity amperora ity dia nanenjika mafy sady nanaratsy ny Kristiana. Ity Petera ity no nanatsoaka ny sabany mba hisakana ilay miaramila tao Getsemane tsy hamono an’i Jesosy Kristy. Noheveriny mantsy fa ny fahafatesan’i Kristy dia hampangina hatreo ny fanantenana sy ny fiadanan’ny Mesia. Raha ny marina anefa dia mifanohitra amin’izany no nentin’ny fahafatesan’i Jesosy. Ankehitriny dia mitory ny fiadanana avy tamin’ny hazofijaliana i Petera fa tsy fiadanana avy tamin’ny sabatra. Mahafantatra tsara an’i Jesosy Kristy sy ny asany i Petera. Mpanjono nantsoin’i Jesosy hanarato olona (Mat. 14:19); izy no nanao fanekempinoana voalohany momba ny maha Mesia an’i Jesosy (Mat. 16:16) ary teo no nilazan’i Jesosy fa izy no vatolampy iorenan’ny Fiangonany (Mat. 16:18); nanatrika ny fiovan’i Jesosy tarehy tao an-tendrombohitra (Mat. 17:4); izy ilay nafana fo ka nandeha teo ambony rano (Mat. 14:30); izy no nanatsoaka ny sabany saika hamono ilay miaramila tao Getsemane (Mat. 26:52); izy no nidokadoka fa tsy hivadika amin’i Jesosy nefa avy eo tsy naneno in-telo akory ny akoho dia nivadika (Mat. 26:75); farany dia maty maritiora tany Roma Petera. Tsy nanaiky nohomboina toa an’i Jesosy izy fa nanhataka mba ny lohany no atao ambany.

Ran’ny famafazana: “ho amin’ny fanarahana sy ny famafazan’ny ran’i Jesosy Kristy (1 Pet. 1:2). Inona no hevitr’izany? Tsy ny ran’i Kristy teo amin’ny hazofijaliana akory no tiany lazaina. Ny fanekena tao Sinay ao amin’ny Eks. 24 no ao ambadika. Mba hahazoana izany dia tsara ny manazava fohy ny fanekena, ny fianianana amin’ny fanekena izay fianianana mihatra amin’ny fahafatesana ho an’izay mivadika ny fanekena. Eo amin’ny Eks. 24 dia nalaina ny ran’ny fanekena ka natosaka teo amin’ny alitara sy nafafy tamin’ny vahoaka. Eto izany dia ny ran’i Kristy mihitsy no nanaovany fianianana

2. Misaotra an’Andrimanaitra noho ny Fanantenana ao amin’i Kristy (1:3–12)

Ambaran’i Petera fa fanantenana velona no ao amin’i Jesosy Kristy satria Kristy nitsangana tamin’ny maty no mitondra azy. Nanatri-maso izany i Petera. Rehefa nitsangana Jesosy dia nilazan’ireo nankany am-pasana voalohany ka nihazakazaka hijery izany. Fantany fa tsy tao am-pasana intsony Jesosy Kristy.  Niova ho fanantenana sy fifaliana ny tahotra sy ny fahaverezam-panantenana tao amin’i Petera sy ny mpianatra hafa.

Izany fanantenana velona izany dia vokatry ny fiterahana indray ao amin’i Jesosy Kristy izay nanalan’i Jesosy antsika avy tamin’ny fahafatesana nankao amin’ny fahavelomana mandrakizay. Nambaran’i Petera fa ny batisa dia manambara ny firaisantsika. Ny fahaterahana indray vokatry ny fitsanganan’i Jesosy dia mitondra finoana velona (1:5; 3:21). Ny fanantenantsika miorina amin’ny lasa: Jesosy nitsangana, sy ankehitriny: Jesosy velona! Midera an’Andriamanitra noho izany i Petera.

3. Manoava amin’ny Fahamasinana fa efa Olom-boavidy (1:13–2:3)

Ambaran’i Petera ny antony tsy maintsy hanoavan’ny mino. Lazainy fa olom-boavidy ny mino an’i Jesosy Kristy. Ity no fondation eo amin’ny fiainana Kristiana, tsy ahy ny fiainako fa voavidin’i Kristy, an’Atra aho. Ny zavatra rehetra dia manomboka amin’ny hoe: an’iza ianao, iza no tomponao. Lafo vidy mihoatra noho ireo mety ho lafo vidy rehetra ny vidy nividianana ny mino satria ny ra soan’i Kristy mihitsy, tsy andevo intsony fa olon’afaka ka manompo an’i Kristy amin’ny fahafahana sy fahamasinana. Feno ny fanantenana satria ny fahaveloman’i Kristy no mamelona azy.

“Koa amin’izany sikino ny sainareo, dia mahonona tena, ka antenao tsara ny fahasoavana izay ho entina ho anareo amin’ny hisehoan’i Jesosy Kristy” (1 Pet. 1:13). Ny sary ao ambadika dia miaramila, ohatra, izay malalaka akanjo ka voasaringotry ny zavatra maro eny an-dalana sy eo am-piadiana. Ny tian’i Petera lazaina dia izao: ataovy matotra ny momba ny finoanao isan’izany ny fampianarano (doctrine), ny faharesen-dahatra ara-biblika, miorina amin’ny soratra masina ve izay inoanao sy iainanao? Eo amin’ny 1 Pet. 2:1 no ahitantsika ireo loharanon’ny fampianarana biblika ireo: “Koa esory ny lolompo rehetra sy ny fihatsarambelatsihy sy ny fialonana ary ny fanaratsiana rehetra,  fa tahaka ny zaza vao teraka dia maniria ny rononom-panahy tsy misy fitaka, mba hitomboanareo amin’izany ho amin’ny famonjena” (1 Pet. 2:1-2). Toy ny fanirian’ny zaza vao teraka ronono hamelona azy no tsy maintsy hanirianareo nyn Tenin’Andriamanitra hamelona anareo. Rehefa mamaky ny soratra masina dia mahazo fahalalana, ny fahalalana koa dia lasa finoana ary farany lasa fitiavana, tiana ny fampianaran’ny baiboly fa tsy zavatra mavesatra. Tsy vaohozongozona amin’ny fampianaran’ny soratra masina.

4. Miaina amin’ny maha Vahoakan’Andriamanitra

·        Ny Fiainan’ny Tempoly ara-panahy (2:4–10)

Tadidintsika ny nanomezan’i Jesosy anarana an’i Petera ny anarana hoe Kefasy, izay midika hoe “vato”. Eto dia ampisain’i Petera izany anarana “Vato Velona” izany ilazany an’i Jesosy (2:4–6). Ity kisarisary ao amin’ny Isa. 28:16 no nahazoana ity anarana ity. Natoky tena ireo mpitarika tao Jerosalema ka nihevitra fa tsy hisy hahakasika azy raha tonga ny fanafihan’ny fahavalo. Nilaza Jehovah fa tsy hisy hahajoro amin’ny fandringanana afa tsy ny Tranon’i Jehovah ihany, ny Tempoly izany satria nahorina amin’ny alalan’ny Vato azo antoka sy mafy. Jesosy izany eto, araka ny filazan’i Petera azy, no Vato sarobidy sy Vato fehizoro. Ny Jiosy dia nandà ilay tena Vato fehizoro (Jesosy) nefa Izy no nataon’Andriamanitra ho tena fehizoro ka eo Aminy no iorenan’ny Tempoly ara-panahy dia ny mino rehetra (2:4). Amin’ny alalan’i Kristy nitsangana tamin’ny maty sady Vato velona no anoloran’ny mino rehetra ny fanatitra ara-panahy (2:5). Afaka manatona an’Andriamanitra amin’ny alalan’i Jesosy Kristy ny mino.

·        Ny Ministeran’ny Vahoaka Mpisorona

Ny mino dia Tempoly velona ara-panahy izay mirafitra eo ambonin’i Jesosy Ilay Vato Fehizoro velona. Trano na Tempoly ara-panahy ny mino ary manao asa fisoronana ara-panahy. Ny asa fisoronana ataon’ny mino dia fisoronana ara-panahy sady manerana (spirituel et universel) amin’ny alalan’ny vavaka fifonana sy ny fanompoana. Ny asan’ny mpisorona dia ny mibata ny olona mankao amin’Andriamanitra.

5. Miaina amin’ny maha Vahoakan’Andriamanitra

·        Fitondrantena Vaovao (2:11–20)

-         Olon’afaka nefa Mpanompon’andriamanitra (2:11–17)

Nantsoina ho zanaky ny fahazavana ny mino ka afaka tamin’ny fanandevozana rehetra. Efa lasa ireo fahamaizinana rehetra izay nanamaizina ny sainy. Mpivahiny ny mino eto amin’izao tontolo izao fa tsy eto akory ny tanindrazany. Tsy mifangaro amin’izao tontolo izao izay feno fahalotoana ny mino satria efa voadio sy voavidy tamin’ny ran’i Kristy. Tsy manava-rena akory ny mino, ory ny Fariseo, fa liavaka ho azy izy satria manana ny fomba fianany manokana noho ny fanadiovana nataon’i Kristy. Miady amin’ny fanahy ireo filan-dratsy maro ka asain’i Petera handosiran’ny mino izany. Na dia miaina eo amin’izao tontolo izao aza ny mino dia tsy an’izao tontolo izao izy. Tsy fananan’izao tontolo izao intsony ny mino fa fananan’Andriamanitra. Tsy maintsy mamokatra fitondrantena manintona sy tsara ny firaisana amin’Andriamanitra sy ny fahamasinana izay mahatonga ny jentilisa hitsiriritra ny mino. Amin’izany dia manome voninahitra an’Andriamanitra izay niantso azy ny mino.

Izany fiovam-pitondrantena mahery vaika eo amin’ny mino izany dia mahakasika ny lafim-piainan’ny mino rehetra: mpampono sy rompo, zanaka sy ray aman-dreny, mpivady sns.

6. Fitondrantena Vaovao: Fiaretana fahoriana (2:21–3:7)

Fakampanahy: “Izany no iravoravoanareo, na dia ampalahelovina vetivety ankehitriny amin’ny fakam-panahy maro samy hafa aza hianareo, raha tsy maintsy hisy izany, mba ho hita ho fiderana sy voninahitra ary fankalazana ny fizahan-toetra ny finoanareo (izay tsara lavitra noho ny volamena mety ho simba, na dia voazaha toetra tamin'ny afo aza), dia ami’ny hisehoan’i Jesosy Kristy” (1 Pet. 1:6-7).

Tsy maintsy mihatra amin’ny mino satria porofon’ny finoana izany, ho fizahan-teotra ny finoana. Raha milaza ianao fa mino, dia tonga ny fakàmpanahy, dia lavo ianao fa tsy naharesy, manome tsiny an’Andriamanitra ary vao maika niala an’Andriamanitra, porofo milaza mazava izany fa tsy marim-pototra ny finoanao. Mirovy amin’ny olona nadalo fitsarana ka nivoaka no mpandresy ary ambara fa marina. Mahatsapa fa tsara lavitra mihoatra noho ny volamena sy ny harena rehetra ny famonjena ahy ka tsy atakaloko na inona na inona: “Fa izao no ankasitrahana: raha misy olona mitondra alahelo ka mandefitra ny tsy marina noho ny fieritreretana ny amin’Andriamanitra” (1 Pet. 2:19)

Fizahantoetra na fitsapana: “Ry malala, aza gaga noho ny fizahan-toetra mahamay izay mahazo anareo ho fitsapan-toetra, ary aza atao ho zavatra mahagaga manjo anareo izany, fa araka ny iombonanareo fijaliana amin’i Kristy, dia mifalia, mba hiravoravoanareo indrindra amin’ny fisehoan’ny voninahiny koa” (1 Pet. 4:12-13).

Fahoriana: tsy maintsy iharan’ny fahoriana ny Kristiana. Jereo ny fiantsoana an’i Paoly: “Fa hoy ny Tompo taminy: Mandehana, fa fanaka voafidy izy ho fitondrana ny anarako eo anatrehan’ny jentilisa sy ny mpanjaka ary ny Zanak’Israely; fa hasehoko azy ny habetsahan’izay tsy maintsy hiaretany ho voninahitry ny anarako” (Asa 9:15-16).

Lasa fiainan’i Paoly mihitsy ny fahoriana: io no tresor-ny.

“Fa manana izao rakitra izao amin'ny vilany tany izahay, mba ho an’Andriamanitra ny halehiben’ny hery, fa tsy ho avy aminay. Voageja manodidina izahay, nefa tsy tery; very hevitra, nefa tsy mamoy fo; enjehina, nefa tsy nafoy, potraka, nefa tsy maty; mitondra ny fahafatesan’i Jesosy mandrakariva ao amin’ny tena izahay, mba haseho ao amin'ny tenanay koa ny fiainan’i Jesosy. Fa izahay izay velona dia atolotra ho amin’ny fahafatesana mandrakariva noho ny amin’i Jesosy, mba haseho ao amin’ny nofonay mety maty koa ny fiainan’i Jesosy” (2 Kor. 4:7-11).

7. Mahonona Tena, akaiky ny faran’ny zavatra rehetra stewardship (4)

Alohan’ny ianadrasanao ny ondrin’Andriamanitra dia ianao aloha no mahavita sy miandry ny tenanao:

Fa antomotra ny faran'ny zavatra rehetra; koa hendre ka mahonòna tena ho amin'ny fivavahana.

 ⁸ Ary mihoatra noho ny zavatra rehetra, mifankatiava tsara; fa «ny fitiavana manarona fahotana maro» (Oha 10.12)

 ⁹ Mifampiantranoa, ka aza mimonomonona.

 ¹⁰ Samia mifanompo araka ny fanomezam-pahasoavana izay noraisinareo, dia tahaka ny mpitandrina tsara ny fahasoavana maro samy hafa izay an'Andriamanitra.

 ¹¹ Raha misy olona miteny, dia aoka izy hiteny toy ny milaza tenin'Andriamanitra, raha misy olona manompo, dia aoka izy hanao izany araka ny hery izay omen'Andriamanitra azy; mba hankalazana an'Andriamanitra amin'ny zavatra rehetra amin'ny alalan'i Jesosy Kristy; fa Azy ny voninahitra sy ny fanjakana mandrakizay mandrakizay. Amena,

 ¹² Ry malala, aza gaga noho ny fizahan-toetra mahamay izay mahazo anareo ho fitsapan-toetra, ary aza atao ho zavatra mahagaga manjo anareo izany, (1 Pet. 4:7-12)

8. Miandry ny Ondrin’Andriamanitra (5)