Fampianarana momba ny Bokin'i Joela

 

 

FAMPIANARANA MOMBA NY BOKIN’I JOELA

1. Ny Antony Nahatonga an’i Joela Naminany (Contexte)

Tao anatin’ny fahamaihana sy loza no nahatongavan’ny tenin’i Jehovah tamin’i Joela. Ny fahitany ireo valala nanafika no nanosika azy hiteny. Raha teo amin’Israely dia manambara loza tsy roa aman-tany ny valala satria ny faharavan’ny fambolena dia midika fahavoazana lehibe eo amin’ny toe-karena: mosary sy fahafatesana. Tsy ny sakafo ihany no potika fa manana hevitra ara-panahy lalina ny valala. Ny faharavan’ny fambolena dia mitarika ny faharavan’ny vokatra izay entina ho fanatitra ho an’i Jehovah ao amin’ny Tempoly. Ny tsy fisian’ny fanatitra dia midika faharavan’ny fifandraisana amin’i Jehovah satria io no fomba amelan’i Jehovah ny heloky ny olony.

Ny fahatsapan’i Joela izany sy ny fahitany ny vokadratsiny no nahatonga azy niteny fa avy amin’i Jehovah ireo valala ireo ary nirahiny mba ho fitsarana sy fanasaziana ireo tsy mibebaka. Aminy dia tsy voina voajanahary akory ity fanafihan’ny valala ity fa loza irahin’i Jehovahmba hahatonga ny olona hibebaka. Na izany aza anefa dia tsy mahafoy ny olony Jehovah ka izany no mahatonga an’i Joela miantso fibebahana faobe mba hahatonga ny olona hifona sy hibebaka amin’ny fo ary Jehovah hamela azy ireo. Ny mpisorona mihitsy no tokony hitarika ity fibebahana ity. Hamindra fo Jehovah fa tsy handringana, ary raha tena mibebaka marina ny olona dia hamela heloka Izy ary hositraniny ny fahasimbana vokatry ny valala.

Satria mampatahotra loatra ity zava-miseho ity dia nolazain’i Joela fa ity ilay Andron’i Jehovah, ilay andro mampatahotra. I Amosa dia nilaza fa ny Andron’i Jehovah dia andro maizina fa tsy mazava, i Joela kosa nilaza fa ny Andron’i Jehovah dia aizina alohan’ny hisehoan’ny fahazavana.  

2. Daty Nanoratana

Matetika dia manamora ny fahafantarantsika ny fotoana nanoratana ny boky faminaniana ao amin’ny Testamenta Taloha ny fanomezan’ny mpanoratra toe-javatra ara-tantara toy ny anaran’ny mpanjaka tamin’ny fotoana nanoratany (ohatra, Amo. 1:1; Isa. 1:1). Tsy ahitana izany anefa ao amin’ny bokin’i Joela hany ka sarotra ny mahafantatra ny daty nisehoan’ny faminanian’i Joela. Mizarazara be ny hevitry ny mpikaroka noho izany antony izany: manomboka amin’ny taonjato faha-9 ka hatramin’ny taonjato faha-2 BC.

Toe-javatra iray izay afaka manampy antsika amin’ny fahafantarana ny fotoana nanoratana ny boky Joela ny tsy fisian’ny anarana mpanjaka ao amin’ny boky. Izany no mahatonga ny mpikaroka sasany milaza fa tany amin’ny taonjato faha-9 BC (talohan’i Jesosy Kristy) tamin’ny fotoana nanjakan’i Joasa mpanjakan’i Joda (2 Mpan 11–12) no nanoratana ny bokin’i Joela. Ity daty ity dia mifanaraka tsara amin’ny zava-misy tamin’ny nahampanjaka an’i Joasa. Mbola zaza izy no lasa mpanjaka ka ny mpisoronabe Jehoiada no tena nitondra, i.e., mifanaraka amin’ny tsy ahitana mpanjaka ao amin’ny bokin’i Joela izany. Misy koa mpandinika sasany milaza fa ny nametrahana an’i Joela eo anelanelan’ny Amosa sy Hosea dia manambara fa isan’ireo soratra tranainy izy fa tsy voasoratra taty aoriana.

Na dia eo aza ny fahasarotana vokatry ny tsy fisian’ny toe-javatra ara-tantara mazava dia misy ihany ireo fisehoa-javatra voasoratra amin’ny Joela azo ampiasaina hamantarana ny daty nanoratana azy. Ity fanohanan-kevitra ity dia manondro ny daty anelanelan’ny 630–500 BC ho nanoratana ny bokin’i Joela.[1] Ny fisian’ny fitovitoviana eo amin’ny Joela sy ireo boky faminaniana hafa (Amosa, Isaia, Zefania, Jeremia, Ezekiela ary Malakia) dia manondro ity vanim-potoana ity. Tena mahagaga ny fitoviana misy eo amin’i Joela sy Zefania ary Amosa eo amin’ny filazana mikasika ny Andron’i Jehovah. Ny fomba filazan’i Joela momba ny fanompoam-pivavahana sy ny toerana nisy azy tamin’ny fotoana nanoratany dia mampahatsiaro ny fanompoam-pivavahana tao amin’ny Tempoly tamin’ny andron’i Jeremia sy Ezekiela. Izay voalaza eo amin’ny Joela 4:1–8 no ahafahantsika mahafantatra bebe kokoa ny fotoana nanoratan’i Joela. Voalaza ao fa nozaraizaraina ny tany, nanaovana filokana ny olona, namidy ho andevo nya nkizy, ny nakan’ireo firenena jentilisa ny volafotsy sy volamena avy tany Joda ary novalian’i Jehovah ny ratsy nataon’ireo firenena jentilisa. Tena hita mazava eto fa manondro ny fahababoana tany Babylona ity fisehoan-javatra ity. Lasa babo Joda, noho izany tsy mahagaga raha tsy miresaka mpanjaka ny bokin’i Joela satria nentina babo ny mpanjaka. Ny sisa tao Joda dia ireo vahoaka sy ny loholona (1:2, 14; 2:15–16). Hita ao amin’ny bokin’i Joela koa fa efa miasa tsara ny Tempoly. Ireo zava-niseho ireo dia ahafahantsika milaza fa tsy lavitra ny fotoana niasan’i Hagay sy Zakaria ny fotoana naminanian’i Joela. Mazava anefa fa efa tafatsangana ny Tempoly rava tamin’ny fahababoana tamin’io fotoana io. Ity Tempoly ity dia tsy hafa fa ny Tempoly nahorin’i Jerobabela izay antsoina hoe “Tempolin’i Jerobabela” ary fantatra fa vita teo ho eo amin’ny taona 515 BC izany. Niasa mafy tamin’ny famporisihana ny olona hanorina ity Tempoly ity i Hagay sy Zakaria. Hita ao amin’ny Joela koa fa mbola ho avy ny faharavan’i Edoma (4:19) nefa ao amin’i Malakia (1:2–5) kosa dia efa rava i Edoma. Manambara izany fa voasoratra taloha kelin’ny bokin’i Malakia ny bokin’i Joela. Araka ny fikarohana nataon’ny mpandinika biblika dia voasoratra manodidina ny taona 450 BC Malakia. Raha izany dia manodidina ny taona 500 BC no nanoratana ny bokin’i Joela.

3. Firafitry ny Boky

Amin’ny ankapobeny dia azo zaraina ho toy izao manaraka izao ny bokin’i Joela:

Fampidirana (1:1)

I— Fitsarana ho an’Israely: Fanafihan’ny valala (1:2–20)

1.  Fiantsoana ny olona hibebaka (1:2–14)

2.  Fitomaniana (1:15–20)

II— Fitsarana ho an’Israely: Fanafihan’ny miaramila avy any Avaratra (2:1–11)

3.  Fiantsoana fiantsoana fanairana (2:1–2a)

4.  Filazana mikasika ilay tafika hanafika (2:2bc–9)

5.  Famantarana ny Androan’i Jehovah (2:10–11)

III— Fibebahana sy valiny avy amin’i Jehovah (2:12–19)

6.  Fiantsoana fibebahana (2:12–14)

7.  Fiantsoana Fivoriana Masina (2:15–17)

8.  Fampidirana ny valin-tenin’i Jehovah (2:18–19)

IV— Famelankeloka ho an’Israely/Fitsarana ho an’ny Jentilisa: Ringana ny tafika fahavalo (2:20)

V— Famelankeloka ho an’Israely: milatsaka ny orana sy ny fitahiana (2:21–27)

9.  Fiantsoana ny olona hifaly (2:21–24)

10.                     Miverina ny fitahiana (2:25–27)

VI— Handatsaka ny Fanahiny i Jehovah (3:1–5)

VII— Hotsarain’i Jehovah ao amin’ny Lohasahan’i Josafata ny jentilisa (4:1–16)

VIII— Ny voninahitr’i Joda: fitahiana sy faharesen’ny fahavalo (4:17–21)

Azo zaraina roa lehibe ny boky manontolo raha ny votoatiny no jerena. Ao amin’ny voalohany dia miresaka amin’ny vahoaka i Joela noho ny loza vokatry ny fanafihan’ny valala sy hafanana be izay manambara ny fiavian’ny Andron’i Jehovah izay manambara fitsarana. Izany fanatrehana loza izany no nanosika an’i Joela hiantso ny vahoaka hanao fibebahana faobe ho an’ny firenena manontolo ka amin’izany dia notsindriany fa tokony hanao fifadian-kanina ireo mpisorona (toko 1). Taorian’izany dia nanaitra an’i Jerosalema i Joela mpaminany ny amin’ny hiavian’ny Andron’i Jehovah, niantso fibebahana sy fifadiana ka niantso ny mpisorona mba hanao vavaka ho fanafahana (2:1–17). Ao amin’ireo andininy manaraka dia namindra fo tamin’ny vahoakany i Jehovah ka namelona fanantenana tao amin’ny vahoakany ny hanomezany azy ireo indray fanantenana sy fahavokarana be amin’ny ho avy (Toko 2). Ny tapany faharoa dia milaza mikasika ny handatsahan’i Jehovah ny Fanahiny ka amin’izany dia haminany ny olona rehetra ary ny famonjena dia hohita ao amin’ireo mahatoky ao an-Tendrombohitra Ziona (Toko 3). Ny fanambarana ny fitsaran’i Jehovah ho an’ny firenena rehetra ao amin’ny lohasahan’i Jehozafata izay miaraka amin’ny fampanantenana fitahiana paradiziakaly ho an’i Joda sy Jerosalema (Toko 4).

4. Joela Mpaminany sy ny Asany

Tena kely ny zavatra voasoratra ao amin’ny bokiny ahafantarantsika an’i Joela mpaminany. Ny hany voalaza dia ny anaran’ny rainy (Petoela, 1:1). Ny anarana hoe Joela dia fitambaran’ny anaran’Andriamanitra roa dia ny Yahweh (=Jehovah) sy ny Elohim ka midika hoe “Jehovah no Andriamanitra”. Tsy fantatra ny fiaviani Joela na ny asa nataony talohan’ny niantsoana azy. Ireo mpaminany hafa toa an’i Hosea sy Amosa dia ahitana filazana mikasika ny fivelomany na ny asa nataony indrindra fa ny fiantsoana azy sy ny asa nanirahana azy ireo (cf. Hos 1:2; Amo 7:10–17). Na izany aza anefa dia heverin’ny mpandinika maro fa nanana fifandraisana na andraikitra tao amin’ny Tempoly izy satria hita taratra ao amin’ny boky fa nahafantatra tsara ny Tempoly.   

Hita taratra amin’ny sorany fa nahafantatra tsara sy nanaraka akaiky ny fandehan’ny raharaham-pivavahana tao amin’ny Tempoly i Joela. Hitany tsara fa tratry ny fahalovana ireo mpisorona izay niseho tamin’ny endrika fanompoantsampy sy fampifangaroana ny fivavahana avy tany ivelany (syncrétisme sy pluralisme). Azo heverina fa nanompo sampy mihitsy ny sasany tamin’ireo mpisorona ireo. Ny hany fomba ahafahana manadio indray ny fanompoam-pivavahana dia ny fiverenana amin’i Jehovah amin’ny fo manontolo. Hita taratra izany amin’ny fomba filazan’i Joela fa Jehovah irery ihany no Andriamanitra eo afovoan’Israely:

“Dia ho fantatrareo fa ao afovoan’Israely Aho, ary Izaho no Jehovah Andriamanitrareo, fa tsy misy hafa; Ary tsy ho menatra mandrakizay ny oloko.” (Joe. 2:27)

“Ary dia ho fantatrareo fa Izaho no Jehovah Andriamanitrareo, Izay monina ao Ziona, tendrombohitro masina…”  (Joe. 4:17)

Ny mampiavaka an’i Joela amin’ireo mpaminany hafa dia izy efa manatrika loza mihatra. Ireo mpaminany hafa, toa an’i Amosa, ohatra dia fahitana momba ny loza hanjo ny Israely no hitany ary mbola nanana fotoana izy nifonana sy nangatahana mafy tamin’i Jehovah mba tsy ahatongavan’izany. Ho an’i Joela kosa dia an-dohalika ny ranom-bary ka tsy nanam-potoana nanaovana faminaniana feno fitsarana toy izay nataon’i Amosa intsony izy (Amo. 1:3ff). Ny tena nifantohan’i Joela dia ny hitondra ny olona hiala amin’izany loza izany ka ny nataony dia ny niantso fibebahana faobe ho an’ny rehetra (1:2–2:17) (Mila vakiana ity soratra masina ity).

Ao anatin’ity antso ho amin’ny fibebahana ity dia tsindrian’i Joela ny fahalovana ara-pivavahana sy teo amin’ny firenena. Ao anatin’izany ireo mpimamo (1:5), mpiasa tany (1:11) ary ireo mpisorona (1:13). Ny fimamoana ao anatin’ny fivavahana dia voaheloka matetika ao soratry ny mpaminany (Hos. 4:11; 9:2; Amo. 1:8). Tsy mahagaga raha tsy mba voatonona amin’ireo hahazo fitahiana amin’ny andro fanavaozana ny mpimamo (2:21ff.), na dia voalaza aza fa isan’ny fitahiana omen’i Jehovah ny divay (2:24). Marihina fa ny divay dia kisary entina milaza ny fitahiana teo amin’Israely. Ho an’ireo mpiasa tany dia hiova ho fifaliana ny fitomaniany satria honeran’i Jehovah ny fahasimbana rehetra. Tsy resaka fambolena ihany no tiany lazaina amin’izany fa indrindra koa ny ara-pivavahana. Rehefa miverina ny fambolena dia hisy zavatra atao fanatitra indray ary mazava ho azy fa ho tafaverina indray ny fifandraisana misy eo amin’i Joda sy Jehovah. Nolotoin’ireo mpisorona ny fanompoam-pivavahana ka noho izany dia potika ny fambolena ary tsy misy zavatra atao fanatitra. Ireo famiazam-boaloboka izay toerana fifaliana ho an’ny mpamboly dia lasa toerana fisaonana sy fitomaniana:

“Eo anelanelan’ny lavarangana fidirana sy ny alitara no aoka hitomanian’ny mpisorona, mpanao fanompoam-pivavahana ho an’i Jehovah, ka hanao hoe: Iantrao ny olonao, Jehovah ô, ary aza avela ho latsa ny lovanao, ka hotapahin’ny jentilisa; Fa nahoana no hataony any amin’ny firenena hoe: Aiza Izay Andriamaniny?” (Joel 2:17)

Ny vahoaka manontolo mihitsy no niala ny fanekena, tsy manoa, fahasimbana eo amin’ny lafiny etika. Satria niala dia asainy miverina aminy: “Koa na dia ankehitriny aza, hoy Jehovah, miverena amiko amin’ny fonareo rehetra ary amin’ny fifadian-kanina sy ny fitomaniana ary ny fitarainana” (Joe. 2:12) amin’ny alalan’ny fanompoam-pivavahana ka tsy tsy maintsy hita amin’ny alalan’ny fihetsika hita maso avy ety ivelany: fifadian-kanina, fitomaniana ary fitarainana. Tsy maintsy atao amin’ny fo manontolo ity fibebahana ity fa tsy amin’ny fombafomba feno fihatsaram-belatsihy: “Ary ny fonareo no triatriaro, fa aza ny fitafianareo, ary miverena amin’i YHWH Andriamanitrareo; Fa mamindra fo sy miantra Izy, mahari-po sady be famindrampo ary manenina ny amin’ny loza” (Joe 2:13). Fomba fanaon’ny zanak’Israely ny mandriatra ny fitafiany na ny mipetraka amin’ny tany ka mihosim-bovoka rehefa mibebaka. Tsy izany fombafomba ivelany izany no ilain’i Jehovah, tsy ny akanjo no ilainy ho traitriarina fa ny maha olona feno fahotana azy manontolo. Ny teny Hebreo hoe lev no nadikantsika hoe “fo” eto. Ity teny ity dia ilazana ny foibe maha-olona ny olona ka avy ao no ivoahan’ny fitiavany, ny fankahalany ary indrindra ny fanapahankeviny hikomy sy hanota amin’Andriamanitra. manontolo fa tsy ilay taova mitepotepo ao anatin’ny olona akory. Raha adika amin’ny fomba hafa izany dia ny maha olona manontolo mihitsy no mibebaka ka miverina amin’i Jehovah. Ny fo koa dia ilazana ny

Raha fintininana ilay fibebahana andrasana amin’i Joda dia: atao ao amin’ny Tempoly, ataon’ireo mpisorona ary ny vokatra hita maso aorian’izany dia ny fitahiana izay hamerina indray ny fanatitra, izany hoe, ny fifandraisana amin’i Jehovah. Ny faratampon’izany dia ny faharesen-dahatry ny vahoaka rehefa fa Jehovah no Andriamanitra: “Dia ho fantatrareo fa ao afovoan’Isiraely Aho, ary Izaho no Jehovah Andriamanitrareo, fa tsy misy hafa; Ary tsy ho menatra mandrakizay ny oloko” (Joe. 2:27). Miverina in-7 (1:14; 2:13, 14, 23, 26, 27; 3:17) ny hoe “Andriamanitrareo” dia sady mampahatsiaro sy manamafy amin’i Joda fa Jehovah irery ihany no Andriamanitra. Ny fanindriana ny maha Andriamanitra an’i Jehovah dia marika manambara fa tsy tena voadio tamin’ny fanomoantsampy ireo niverina avy tamin’ny fahababoana toy ireo razany tamin’ny andron’i Josia mpanjaka.

Noho izany dia naniraka ny miaramilany, izany hoe, ny valala Jehovah mba hanafay an’i Joda. Izany no nahatonga ny fibebahana amin-dranomaso ary raha miseho tokoa izany dia hanome ny fitahiany i Jehovah ka ho tretrika indray Joda.

Araka ireo zava-misy ireo dia mazava tsara ny antony nanoratana ny boky Joela. Manambara ny boky fa nalefan’i Jehovah ny valala mba hanitsy sy hanadio an’i Joda tamin’ny fiodinanay sy ny fanompoantsampiny sy ny hanomezany azy ny fitahiany sy ny hanomanany ny tena fitahiana amin’ny ho avy amin’ny alalan’ny fanomezany ny Fanahiny. Izany rehetra izany anefa dia tsy tanteraka raha tsy miverina amin’i Jehovah sy ny fanekeny Joda.

5. Ny Hafatra ao amin’ny Bokin’i Joela

Mizara roa lehibe ny bokin’i Joela araka ny ahitantsika azy etsy ambany. Ny fizarana voalohany (1:2–2:17) dia ahitana ny loza vokatry ny fahotan’i Joda tamin’ny alalan’ny fanafihan’ny valala. Ity loza ity dia voalaza fa fitsarana sy sazy avy amin’i Jehovah mba hahatonga ny firenena hibebaka. Ny fizarana faharoa (2:18–4:21) kosa dia manambara famindrampo sy fanasitrana vokatry ny fibebahana marina nataon’ny vahoakan’ny Joda. Ndao ary hojerentsika etsy ambany ireo fizarana roa ireo. 

1.   Ny Loza entin’ny Valala sy ny Andron’i Jehovah (1:2–2:17)

(1:2–20): tonga dia loza no ambaran’ny boky satria ny fanafihan’ny valala no lazain’i Joela. Mahatsiravina ireto valala ireto satria tonga handrava sy hanapotika. Ny anti-panahy no nantsoin’i Joela voalohany satria ireo no efa manana traikefa amin’ny fanafihan’ny valala teo amin’ny fiainany ka afaka mamaly ny fanontaniana napetrany (1:2). Ny faharoa dia ny mponina rehetra amin’ny tany (i.e., Joda): “Moa mba efa nisy tamin’ny andronareo na tamin’ny andron’ny razanareo, va izao?” (Joel 1:2). Zava-doza tsy mbola nisy toa azy no miseho izay nasain’i Joela mba hotantaraina amin’ny taranaka fara mandimby rehetra.

Hatreo amin’ny and. 3 dia tsy mbola nambaran’ny mpaminany inona marina moa ilay zavatra miseho. Eo amin’ny and. 4 vao lazainy mivantana: hita eto ireo anarana iantsoana ireo dingana efatra ahitana ireo karazana valala: kijeja, koraika, valalavao ary ny sompanga.

(1:5–14): ny mpimamo no ivantanan’ny fiantsoana fibebahana voalohany satria izy ireo no hahatsiaro fijaliana voalohany noho ny tsy fisian’ny divay sy toaka hosotroina intsony: Mifohaza ry mpimamo.

Ao amin’ny TT ny valala dia oharina amin’ny nifin’ny liona (Amo 5:19) sy toy ny vangin’ny liona vavy (cf. Sal. 58:6; Ohab. 30:14; Nom. 23:24; Deut. 33:20). Ny voaloboka sy ny aviavy no voalaza manokana (1:7) satria ireo no tena vokatra ahafantarana an’i Palestina (1 Mpan. 4:25; 2 Mpan. 18:31; Mik. 4:4; Zak. 3:10) ary azo tehirizina izy ireo ka azo ohanina mandritra ny taona.

Manomboka eo amin’ny and. 8 dia voafaoka daholo ireo karazan’olona rehetra: “Midradradradrà toy ny virijina misikindamba fisaonana noho ny amin'ny vadin'ny fahatanorany, Efa tapaka tsy ho ao amin'ny tranon'i Jehovah ny fanatitra hohanina sy ny fanatitra aidina; Mitomany ny mpisorona, mpanao fanompoam-pivavahana ho an'i Jehovah” (Joe. 1:8–9). Tsy hisy intsony ireo cereal hatao fanatitra.

Ny and. 11–12: miantefa amin’ny tantsaha

Ny and. 13–14: miantso ny mpisorona amin’izay i Joela. Hitafy lamba fisaonana mandritra ny alina ao amin’ny Tempoly. Io dia manambara fa tena urgent ity fibebahana sy fitomaniana tsy maintsy atao ity. Nefa tsy ampy ny fitomaniana fotsiny fa tena fibebahana amin’ny fo manontolo, fiverenana amin’i Jehovah. Ny anton’izany fifonana sy fitomaniana izany dia ny mba hampitony ny fahatezeran’i Jehovah ka hanasitrana ny tany izy; manamasina andro fifadian-kanina, i.e., andro atokana manokana ho andro fibebahana faobe ho an’ny firebnena manontolo.

2:1–17: efa mby an-koditra ny Andron’i Jehovah

“Ary Jehovah mahatonga kotroka eo alohan’ny miaramilany; Fa lehibe indrindra ny tobiny ary mahery izay manatanteraka ny teniny; Fa lehibe sy mahatahotra indrindra ny andron’i Jehovah, ka iza no mahatanty izany?” (Joe 2:11)

Oharin’i Joela amin’ny miaramila manafika ny valala. Ity Andro mahatsiravina loatra ity dia tsy inona fa fanombohan’ny Andron’i Jehovah. Ny tafiky ny valala dia toy ny lohana lamasinina ka hanaraka ao aoriana ireo loza hafa rehetra raha tsy mibebaka. Asaina mitsoka anjomara ao amin’ny tendrombohitra Ziona. Ho tafiakatra ao Ziona ve ny valala? Heverina mantsy fa voaaro ny tendrombohitra masina satria ao no misy ny Tempoly, saingy izao kosa dia hanafika azy ny tafiky ny valala irahin’i Jehovah. Eo amin’ny 2:10 dia voalaza fa maizina ny tany; mangovitra ny tany noho ny anjomara; mihorohoro ny tany manontolo, mampatahotra loatra izany. Ireo rehetra ireo dia manambara fa tonga Jehovah miaraka amin’ny miaramilany dia ireo valala mba hitondra fitsarana. Amosa dia nilaza fa ny Andron’i Jehovah dia tsy andron’ny fahazavana fa andron’ny aizina, loza fa tsy famonjena (Amo. 5:18–20). Antsoina hoe miaramila lehiben’i Jehovah ny valala satria ireo no fitaovana ampiasainy manatanteraka ny fitsarany. Manafika ny olony Jehovah.

2.   Ny Andron’i Jehovah sy Fanasitranana (2:18–4:21)

Taorian’ny fibebahana nataon’ny vahoaka dia nambaran’i Joela fa namela azy ireo Jehovah satria tia sy saro-piaro aminy: “Ary Jehovah dia saro-piaro ny taniny sady niantra ny olony” (Joe. 2:18). Hita eo amin’ny 2:21–27 fa nositranin’i Jehovah ny tany ary naveriny ny fitahiana teo amin’ny fambolena. Tsy nijanona teo amin’ny fanasitranana ny tany tamin’ny alalan’ny famerenana ny fitahian’ny tany ihany ny fiantran’i Jehovah fa teo amin’ny ara-panahy indrindra koa. Hampilatsaka ny Fanahiny amin’ny nofo rehetra Izy: ny volana ho lasa rà (3:4). Ao amin’ny lohasahan’i Josafata no hanao ny fitsarany i Jehovah; amin’io andro io dia “ny masoandro sy ny volana ho tonga maizina, ary ny kintana tsy hamirapiratra,” (Joel 4:15).

Inona marina ny hevitra teolojika fonosin’ny “Andron’i Jehovah” ao amin’i Joela?

Lohahevitra ngezabe ao amin’ny Joela ny Andron’i Jehovah: “Indrisy ny andro! Fa efa antomotra ny andron’i Jehovah, ka tahaka ny loza tsy toha avy amin'ny Tsitoha no fiaviny” (Joe. 1:15). Ity no lohahevitra ivon’ny boky manontolo. Ao amin’ireo mpaminany talohan’i Joela dia manambara ilay Andro andrandrain’ny zanak’Israely manontolo fatratra ity satria hanatanterahan’i Jehovah ny fanavotana ny zanak’Israely amin’ny alalan’ny fametrahany ny maha Mpanjakan’izao rehetra izao Azy (jereo Isa. 2:6–22; Amo. 5:18–20; Zef. 1, 2). Ireo firenena rehetra izay tsy nanaiky Azy ho Mpanjaka dia hotsarainy sy haringany tsy hisy intsony. Ny lafiny pozitifa kosa dia ity: ny Andron’i Jehovah koa dia andro hanamarinany ny olony izay nahatoky ka hiarovany azy amin’ireo mpampahory. Ao amin’ny Joela dia samy hita ireo hevitra roa ireo: harigan’i Jehovah ny fahavalon’Israely ary homeny rariny ny vahoakany ka hamindrany fo.

Tsy mba resaka ady sy fandresena na faharesena toy ny hevitra fonosin’ny Andron’i Jehovah ao amin’ny Amosa ny hita ao amin’i Joela fa manambara famindrampo sy famonjena. Ny voalohany amin’izany dia ny fanidinana (avy amin’ny “manidina rano”) ny Fanahy. Ny rà (volana), ny rano (Fanahy) dia samy “symbole”-n’ny fanadiovana daholo ao amin’ny Testamenta Taloha. Ny Andron’i Jehovah ao amin’i Joela dia maneho asam-pamonjena amin’ny fanasitranana ny tany (2:21–27) sy ny fanidinana ny Fanahy (3:1–5). Ny fitsarana ny firenena eo amin’ny (4) dia manambara famonjena ho an’i Ziona (=Joda).

Ao amin’ny Asa 2:14–21 dia manambara fa tanteraka tamin’ny Pentekosta ny andron’i Jehovah izay nandatsahany ny Fanahy Masina ho an’ny Fiangonana. Teraka teo ny Fiangonana Kristiana ary mbola mijoro mandraka ankehitriny. Toky tsy mamitaka ny tenin’Andriamanitra.

Raha fintinina ny hafatra raketin’ny boky Joela dia ireto teboka ireto no hita:

·       Andriamanitra marina Jehovah ka tsy mandefitra amin’ny fahotana.

·       Mampiasa fomba maro Andriamanitra mba ahatonga ny olona hibebaka: fitsarana, loza, fahoriana, tsy fisiana, aretina sns. Ny anton’izany dia ny mba hahatonga ny olona hibebaka ka hiverina amin’Andriamanitra amin’ny fo manontolo.

·       Misy fifandraisany ny olombelona sy ny tontolo manodidina azy: rehefa marary ny olona ka manota sy miala amin’Andriamanitra dia marary koa ny tany. Tonga ny valala, ny haintany, ny kere, ny valan’aretina sy ny loza maro.

·       Jehovah dia tia sy saro-piaro amin’ny olony ka tsy manary azy ho very mandrakizay.

·       Fibebahana marina amin’ny fo manontolo no tadiavin’Andriamanitra fa tsy fibebahana feno fihatsarambelatsihy. Ny maha-olona manontolo mihitsy no tadiavin’i Jehovah hiverina aminy sy hanoa azy fa tsy ny ambinambiny ihany.

·       Rehefa mibebaka marina ny mpanota dia mamindra fo Jehovah ka manasitrana azy sy ny tany: avelany ny helony, averiny ny fifandraisana feno fiadanana amin’ny olona sy Jehovah ary sitraniny ny tany ka miverina ny fitahiana rehetra ho azy.

·       Miaro ny olony Jehovah ka miaro azy amin’ny fahavalony ary mitsara sy mamaly ny fahavalony.

6. Ny Hafatra ho Antsika (Hermeneotika)

Inona moa no hafatra ho antsika entin’ny bokin’i Joela?

Ho an’ny Malagasy rehetra:

·       Mba tsapanao ve fa miaina ao anatin’ny loza ny firenena sy ny Fiangonana?

·       Inona avy ireo loza mihatra ka mampitam-bava ny maro?

·       Avy amin’ny fahalovantsika mpisorona ankehitriny no mahapotika ny firenena sy ny Fiangonana. Fahamamoana sy fanompoantsampy=filan’ny nofo, fitiavam-bola, voninahitra

·       Tena mibebaka ve ny Malagasy?

·       Ho sitrana ve i Madagasikara, ny Fiangonana?

Ho an’ny FBL manokana:

·       Inona ny loza efa mihatra eo amin’ny fiainanao amin’ny maha reny, mpitarika anao?

·       Andraikitra lehibe ny maha reny: vady maditra ve? Tsy fisiana? Fitaizana na zanaka maditra?

·       Mizara roa ireo fahoriana ireo: misy amin’izy ireny hazofijaliana tsy maintsy entinao: “Ary izay tsy mitondra ny hazo fijaliany ka tsy manaraka Ahy dia tsy miendrika ho Ahy” (Mat. 10:38). Maharary ireo saingy avelan’i Jesosy amintsika mba hitaizana antsika hiorina sy ihazonany antsika ao aminy.

·       Ny faharoa kosa dia ireo fahoriana avelan’Andriamanitra hiseho eo amin’ny fiainantsika mba hahatonga antsika hibebaka ka hiverina Aminy. Matetika dia antsoin’ny olona hoe “kapoka” ity karazana fahoriana ity. Fantatr’Andriamanitra fa io no làlana ahafahanao miverina aminy ka tsy maintsy ataony izany. Tsy tokony hanome tsiny fa tokony hisaotra izay miaina izany satria fitiavana no antony. Efa nampiasain’Andriamanitra matetika izany ao amin’ny Testamenta Taloha sy Vaovao ary mbola ampiasainy koa mandraka ankehitriny

·       Ny fibebahana no làlana tokana ahafahantsika miverina amin’Andriamanitra. Tsy maintsy hita eo amin’ny fiainan’ny mibebaka marina ny vokatry ny fibebahany. Miaraka amin’izany ny fanasitranan’Andriamanitra ny tokantrano sy ny fitahiana rehetra.

BIBLIOGRAFIA VOAFANTINA

Crenshaw, James L. Joel: A New Translation With Introduction and Commentary. New Haven; London: Yale University Press, 2008.

Wolff, Hans Walter. Joel and Amos: A Commentary on the Books of the Prophets Joel and Amos. Translated by Janzen, Waldemar, Jr. S. Dean McBride, and Charles A. Muenchow. Heremeneia. Philadelphia: Fortress Press, 1977.

Hubbard, David A. Joel and Amos: An Introduction and Commentary. Tyndale Old Testament Commentaries 25. Downers Grove, Illinois: Inter-Varsity Press, 2009.

Ogden, Graham S., and Richard R. Deutsch. A Promise of Hope-- a Call to Obedience: A Commentary on the Books of Joel and Malachi. International theological commentary. Grand Rapids; Edinburgh: W.B. Eerdmans; Handsel Press, 1987.

Allen, Leslie C. The Books of Joel, Obadiah, Jonah, and Micah. The New International Commentary on the Old Testament. Grand Rapids, MI: Wm: Wm. B. Eerdmans Publishing, 1976.

Levy, David M. Joel, the Day of the Lord: A Chronology of Israel’s Prophetic History. Bellmawr, N.J.: Friends of Israel Gospel Ministry, 1987.

Busenitz, Irvin A. Joel & Obadiah. Mentor Commentaries. Geanies House, Fearn, Ross-shire: Mentor, 2003.

Garret, Duane A. The New American Commentary 19A. Logos Library System: Nashville: Broadman & Holman Publishers, 2001.

Prinsloo, Willem S. The Theology of the Book of Joel. BZAW 163. Berlin: de Gruyter, 1987.

Vriezen, T. C., and A.S. van der Woude. Ancient Israelite and Early Jewish Literature. Translated by Doyle, Brian. Leiden, Boston: Brill, 2005.

---

[1] David A. Hubbard, Joel and Amos: An Introduction and Commentary (Tyndale Old Testament Commentaries 25; Downers Grove, Illinois: Inter-Varsity Press, 2009), 25–26.